Μέρωνας, ναός Παναγίας

Εναέρια άποψη του ναού της Παναγίας στον Μέρωνα.

Ο ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου οικοδομήθηκε κατά την ενετική περίοδο σε δύο φάσεις. Αρχικά, κατά τον 14ο αιώνα, οικοδομήθηκε δίκλιτος ναός και στη συνέχεια, κατά τον 16ο αιώνα, προστέθηκε στη νότια πλευρά του αρχικού κτίσματος ένα ακόμα κλίτος, έτσι ο ναός πήρε τη μορφή της τρίκλιτης βασιλικής. Τα δύο κλίτη του αρχικού ναού είναι κατάγραφα με τοιχογραφίες που απηχούν επιδράσεις τόσο από την Κωνσταντινούπολη όσο και από τη δυτική τέχνη. Το μεταγενέστερο κλίτος έχει μείνει ακόσμητο.

Στον ναό υπάρχουν ανάγλυφα και γραπτά οικόσημα της οικογένειας Καλλεργών, η οποία κατείχε σημαντικές εκτάσεις γης στην ευρύτερη περιοχή. Στον ναό εκτίθεται σημαντικός αριθμός παλαιών εικόνων.

Βιβλιογραφία

Μ. Μπορμπουδάκη, «Η τοιχογραφική διακόσμηση του ναού της Παναγίας στο χωριό Μέρωνας Αμαρίου: Νέα στοιχεία». Τιμητικός τόμος στον Ακαδημαϊκό Παναγιώτη Βοκοτόπουλο, Αθήνα 2015, σ. 417-425.

Maria Borboudaki, “The church of the Virgin of Meronas and the Kallergis Family”, Cahiers archéologiques 55 (2013-2014), σ. 105-118.

Αφιερωματική επιγραφή

Στον δυτικό τοίχο του κεντρικού κλίτους διατηρείται σπάραγμα αφιερωματικής επιγραφής. Διαβάζεται:

…Η|ΠΑΡΘΕΝ(ΟΥ) [ΜΑΡΙΑC]… | …(ΓΕΩΡ)Γι(ΟΥ) ΔΙΑCI[Ν]…| …ΑΤ(ΟΥ) ΑΡΧΟ[ΟΝΤΟC]…|…C CIMBI(OY)|…Β|…

Στην επιγραφή δηλώνονται οι αφιερώσεις των δύο αρχικών κλιτών: του κεντρικού στην Παναγία και του βορινού στον Άγιο Γεώργιο. Δηλώνεται ακόμα ότι ιδρυτές του ναού είναι κάποιος άρχοντας και η συμβία του. Είναι πιθανό ότι πρόκειται για τον Ματθαίο Καλλέργη και τη δεύτερη σύζυγό του από την οικογένεια Corner, την οποία ο Ματθαίος παντρεύτηκε το 1347.

Βιβλιογραφία

Maria Borboudaki, “The church of the Virgin of Meronas and the Kallergis Family”, Cahiers archéologiques 55 (2013-2014), σ. 105-118.

Μανόλης Πατεδάκης, «Μια επιγραφή με ηγεμονική διάσταση: Επίγραμμα του Θεοδώρου Προδρόμου στο Βίβλος γενέσεως από την Παναγία στον Μέρωνα», Μανόλης Σ. Πατεδάκης – Κώστας Δ. Γιαπιτσόγλου (επιμ.), Μαργαρίται. Μελέτες στη Μνήμη του Μανόλη Μπορμπουδάκη, Κοινωφελές Ίδρυμα «Παναγία η Ακρωτηριανή» Ιεράς Μητροπόλεως Ιεραπύτνης και Σητείας, Σητεία 2016, σ. 328-359.

Μέρωνας, ναός Παναγίας, Κτητορική Επιγραφή

Αφιερωματική Επιγραφή

Η Απογραφή του Κυρηνίου

Παράσταση της Απογραφής του Κυρηνίου

Η παράσταση της Απογραφής του Κυρηνίου βρίσκεται στο κεντρικό κλίτος του ναού. Σύμφωνα με το διάταγμα του Ρωμαίου αυτοκράτορα, ο Ιωσήφ και η Μαρία έπρεπε να μεταβούν στη Βηθλεέμ για να απογραφούν. Στην παράσταση αποδίδεται το στιγμιότυπο της απογραφής. Στη σύνθεση κυριαρχούν από την μια μεριά όρθιοι σε τρία τέταρτα η Παναγία και ο Ιωσήφ και απέναντι τους ο γραφέας με τα σύνεργα της δουλειάς του, έτοιμος να τους καταγράψει στους καταλόγους του· πίσω του διακρίνεται ο ένθρονος Κυρήνιος. Ανάμεσα στα βασικά πρόσωπα της παράστασης προβάλλουν στρατιώτες και πίσω από τον Ιωσήφ οι δύο γιοί του. Η παράσταση είναι εξαιρετικά σπάνια. Στην Κρήτη απαντάται μόνο στον ναό της Παναγίας στον Μέρωνα και στον επιβλητικό ναό της Παναγίας στην Πατσώ Αμαρίου. Πρότυπό της είναι η παράσταση στη Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη

Βιβλιογραφία

Μαρία Μπορμπουδάκη, «Η τοιχογραφική διακόσμηση του ναού της Παναγίας στο χωριό Μέρωνας Αμαρίου: Νέα στοιχεία». Τιμητικός τόμος στον Ακαδημαϊκό Παναγιώτη Βοκοτόπουλο, Αθήνα 2015, σ. 417-425.

Ρωμανός Σκλεποδιώκτης

Στον βόρειο τοίχο του βόρειου κλίτους του ναού αναπτύσσεται η παράσταση του Ρωμανού Σκλεποδιώκτη, του αγίου που θεραπεύει την σκλέπα, επιδημική νόσο των ιπποειδών. Στην αριστερή πλευρά της παράστασης όρθιος φωτοστεφανωμένος άνδρας κρατά κεφαλή γκρίζου αλόγου, ένας δεύτερος άνδρας, που με δυσκολία διακρίνεται, σκύβει μπροστά από το άλογο και του ανασηκώνει το πόδι. Στον τοίχο πάνω από την ράχη του αλόγου κρέμονται εργαλεία πεταλωτή, σφυρί και τανάλια. Η παράσταση επιγράφεται POMANO[C]CΚΛΕΠΟΔΙΟΚΤΙC. Ο ιαματικός άγιος Ρωμανός είναι γνωστός και από άλλες παραστάσεις στις οποίες αποδίδεται κρατώντας αιχμηρά εργαλεία. Η απεικόνισή του σε εργαστήριο πεταλωτή θυμίζει τις απεικονίσεις του αγίου Ελιγίου, δημοφιλούς αγίου της καθολικής εκκλησίας και θεραπευτή αλόγων, και μαρτυρεί τις δυτικές επιδράσεις στο εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού.