Μυριοκέφαλα, Μονή Παναγίας Αντιφωνήτριας

Μονή Παναγίας Αντιφωνήτριας. Αεροφωτογραφία

Ο ναός της Παναγίας αποτελεί το καθολικό μονής η οποία ιδρύθηκε στις αρχές του 11ου αιώνα από τον ασκητή Ιωάννη Ξένο. Ο ναός οικοδομήθηκε σε δύο φάσεις.

Αρχικά, γύρω στα 1020, κτίστηκε ναός στον τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλο και στη συνέχεια προστέθηκε ο νάρθηκας στα δυτικά. Στο εσωτερικό του ναού διατηρούνται τρία στρώματα τοιχογραφιών. Στο πρώτο στρώμα, των αρχών του 11ου αιώνα ανήκουν οι τοιχογραφίες του τρούλου καθώς και μορφές αγίων και ιεραρχών στο ανατολικότερο τμήμα του ναού. Το δεύτερο στρώμα χρονολογείται στις αρχές του 13ου αιώνα. Σε αυτό ανήκουν παραστάσεις από τον χριστολογικό κύκλο, όπως η Βαϊοφόρος, η Προδοσία, ο Ενταφιασμός, η εις Άδου Κάθοδος, ενώ στον 14ο αιώνα τοποθετούνται οι παραστάσεις της Κοίμησης της Θεοτόκου και της Δέησης στον νάρθηκα.

Τα υπόλοιπα κτίσματα της μονής χρονολογούνται στον 18ο και 19ο αιώνα. Το μοναστήρι αποτελεί σημαντικό προσκυνηματικό κέντρο. Στον χώρο της μονής λειτουργεί έκθεση ιερών εικόνων και κειμηλίων.

Η Βαϊοφόρος

Στην παράσταση της Βαϊοφόρου κυριαρχούν οι μορφές του Χριστού και των δύο μαθητών του, Ιωάννη και Πέτρου, που τον συνοδεύουν.

Σε ιδιαίτερα μικρή κλίμακα αποδίδονται οι υπόλοιπες μορφές της παράστασης: οι άνθρωποι που απλώνουν τα ρούχα τους για να περάσει ο Χριστός, το σκαρφαλωμένο στο δέντρο παιδί, η γυναίκα που υποδέχεται τον Χριστό μπροστά από τα τείχη της Ιερουσαλήμ. Η Ιερουσαλήμ αποδίδεται ως ψηλός πύργος, στο ρομβοειδές παράθυρου του οποίου προβάλλουν τα κεφάλια των μορφών που παρακολουθούν την είσοδο του Χριστού στην πόλη.

Η Βαϊοφόρος

Ο Ενταφιασμός

Το νεκρό σώμα του Χριστού είναι τοποθετημένο πάνω στη σινδόνη. Η Παναγία αγκαλιάζει τον κορμό του. Ο άγιος Ιωάννης σκύβει και με τα καλυμμένα του χέρια κρατεί το αριστερό χέρι του Χριστού. Ο Ιωσήφ της Αριμαθείας γονατίζει και φιλά τα πόδια του Χριστού ενώ πίσω του στέκεται ο νεαρός Νικόδημος.

Στα πρόσωπά τους είναι εμφανής ο πόνος. Στο κατώτερο τμήμα της παράστασης, σχεδόν ανεξάρτητα από αυτήν, αποδίδεται σαρκοφάγος κοσμημένη με ρομβοειδή μοτίβα. Η προσθήκη της ανοιχτής σαρκοφάγου ίσως αποτέλεσε επιλογή του ζωγράφου ώστε να κάνει σαφές το θέμα της παράστασης· η αμηχανία ως προς την πραγμάτευσή της φαίνεται στον τρόπο που έχει αποδοθεί ο Άγιος Ιωάννης να «ισορροπεί» πάνω στη μια πλευρά της.

Βιβλιογραφία

Ανδριανάκης, Μ. (1991). Νέα στοιχεία και απόψεις για τη μνημειακή τέχνη της Κρήτης κατά τη Β΄ Βυζαντινή περίοδο», Πεπραγμένα Στ΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, τ. Β΄, Χανιά, 12-13, 23-24.

Ανδριανάκης Μ., Μονή Παναγίας Αντιφωνήτριας, http://odysseus.culture.gr/

Ανδριανάκης, Μ. (2012). Γιαπιτσόγλου, Κ., Χριστιανικά μνημεία της Κρήτης, Ηράκλειο, 264.