Πατσώς, ναός Παναγίας

Πατσώς, ναός Παναγίας. Αεροφωτογραφία

Η Παναγία στην Πατσώ είναι επιβλητικός ναός μεγάλων διαστάσεων, στον τύπο του τετράστυλου, σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο.

Διατηρείται ασκεπής, καθώς σημαντικό τμήμα του οικοδομήματος είχε καταρρεύσει πριν από την αυγή του 20ου αιώνα. Στις αρχές του 21ου αιώνα ο ναός αναστηλώθηκε από την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων στη σωζόμενη μορφή. Ο ναός έχει ευρύ τριμερή νάρθηκα και ορθογωνική αψίδα ιερού με σύνθρονο. Φέρει χαρακτηριστικά δυτικά στοιχεία, όπως τα λαξευτά περίθυρα και τα σταυροθόλια με λαξευτά βεργία. Χρονολογείται στον 14ο αιώνα. Οι τοιχογραφίες του ναού, που ξεχωρίζουν λόγω της εξαιρετικής ποιότητάς τους, είναι έργο ικανότατου συνεργείου ζωγράφων του πρώτου μισού του 14ου αιώνα (περίπου 1320). Μεγάλο μέρος των τοιχογραφιών αποτοιχίστηκε το 1973 για να προφυλαχθούν από τις καιρικές συνθήκες. Οι τοιχογραφίες μεταφέρθηκαν αρχικά στο Μουσείο Αγίας Αικατερίνης στο Ηράκλειο, αργότερα επιστράφηκαν στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου και κάποιες από αυτές εκτίθενται στην Προσωρινή Έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Ρεθύμνου.

Βιβλιογραφία

Β. Αγγελάκη, «Η ανασκαφική έρευνα στον ναό της Παναγίας στην Πατσώ Αμαρίου», Ε. Προκοπίου, Ν. Πύρρου, Ευμάθιος Φιλοκάλης. Ανάδειξη Βυζαντινών μνημείων Κρήτης και Κύπρου, Ρέθυμνο 2014, σ. 96-105.

Μ. Ανδριανάκης, «Ο ναός της Παναγίας στην Πατσώ Αμαρίου», Ε. Προκοπίου, Ν. Πύρρου, Ευμάθιος Φιλοκάλης. Ανάδειξη Βυζαντινών μνημείων Κρήτης και Κύπρου, Ρέθυμνο 2014, 58-75.

Ν. Πλάτων, «Η ανασκαφή εν Πανόρμω Μυλοποτάμου Κρήτης», ΠΑΕ 104, 1949 (1951), σ. 109-112.

Στρατιωτικοί άγιοι. Αποτοιχισμένη τοιχογραφία

Η αποτοιχισμένη τοιχογραφία με τους τέσσερις στρατιωτικούς αγίους προέρχεται από την κατώτερη ζώνη του νότιου τοίχου του ναού. Σε καλύτερη κατάσταση διατηρούνται οι δύο αγένειοι άγιοι, οι οποίοι μπορούν να ταυτιστούν με τους Προκόπιο και Μερκούριο, ενώ οι άλλοι δύο ταυτίζονται χάρη στα μερικώς σωζόμενα αγιωνύμιά τους με τους Αγίους Θεόδωρους, Τήρωνα και Στρατηλάτη. Στα ενδύματά τους κυριαρχεί το φωτεινό πράσινο χρώμα, ενώ με εξαιρετική επιμέλεια και επιμονή στις λεπτομέρειες έχει αποδοθεί ο στρατιωτικός εξοπλισμός τους.

Στρατιωτικοί άγιοι. Αποτοιχισμένη τοιχογραφία

Η Αγία Τράπεζα

Αγία Τράπεζα

Η Αγία Τράπεζα αποτελείται από ορθογώνια βάση και πέντε κιονίσκους (τέσσερις στις γωνίες και ένας στον κέντρο), πάνω στους οποίους τοποθετήθηκε λίθινη καλυπτήρια πλάκα κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης του ναού. Πάνω στους κιονίσκους διακρίνονται ίχνη χρωμάτων, ενώ στον κεντρικό κίονα σχηματίζεται μεγάλος σταυρός σε σκούρο καφέ χρώμα. Οι βάσεις τους κοσμούνται με επιμήκη λογχοειδή φύλλα που εκκινούν από τον έξεργο δακτύλιο και καταλήγουν στις τέσσερις γωνίες των βάσεων. Παρόμοιας μορφής κιονόκρανα ήταν αρκετά διαδεδομένα στη ναοδομία της Κρήτης κατά τον 14ο αιώνα.